KİTAP VE OKUMA ETKİNLİKLERİ ÜZERİNE
Çocuk ve kitap arasına girmeden köprü kurmak mümkün mü?
Kitap ve okur ilişkisi (esasen) bireye özeldir ve okura geniş bir özgürlük alanı tanır. Okuma hızımıza, bir satırı ya da paragrafı kaç kere arka arkaya okuyacağımıza, hangi sayfalara geri döneceğimize hangilerini atlayacağımıza kendimiz karar veririz. Tıpkı kahramanla özdeşleşmeyi mi araya mesafe koymayı mı seçeceğimize kendimiz karar verdiğimiz gibi. Bir kitaba öylece göz gezdirebilir, ortasından açıp karıştırabilir ya da sindire sindire okuyabiliriz. Unutmamak istediğimiz yerleri not edebilir, önemsediğimiz sözlerin altını çizebilir, bazen de ne okuduğumuzun farkına bile varmayabiliriz. Kitabı hiç açmadan çantamızda gezdirmek de bir seçenek, olmadık bir zaman ve yerde oradan çıkarmak da. Kimi içinde bulunduğu can sıkıcı ortamdan kaçmak için okur, kimi en güzel ortamda bile gözlerini manzaraya değil, kapkara puntolara diker…
Örnekleri daha da çoğaltmak mümkün. Ama konumuz kitabın sunduğu sayısız imkân ve özgürlükler değil. Konumuz Ginko Çocuk’un yayın hayatına başladığından beri, programına aldığı her kitap için, kitaba özel hazırladığı kitap etkinlikleri.
Öncelikle eğitmenler, kütüphaneciler hatta bizim için sürpriz bir şekilde anne-babalar tarafından büyük bir ilgiyle karşılanan bu uygulamaya neden karar verdiğimizi, etkinlikler ile ne amaçladığımızı biraz açmak istiyoruz.
Her şeyden önce, yazının girişinde tanımlamaya çalıştığımız özgür olduğu kadar da hassas (özellikle söz konusu çocuksa) kitap-okur ilişkisini çok önemsediğimizi vurgulayalım. Koleksiyonumuza aldığımız kitapları, küçük yaştan itibaren bu ilişkiyi besleyecek kriterlere göre, çağdaş çocuk edebiyatının didaktik olmayan, pedagojik amaçlar gütmeyen, sanatsal üslubuyla öne çıkan eserleri arasından seçiyoruz. Oysa ki kitap etkinlikleri (en yaratıcı, en eğlenceli, en özgün örnekleri dahil) pedagojik materyallerdir.
Bu ilk bakışta çelişki gibi görünüyor. Aslında öyledir de. Ama hiç de didaktik amaçlar taşımayan bir çocuk kitabının okulda derste işlenmesi, ödev ya da sınav konusu edilmesi de bir çelişki.
Yayınladığımız her çocuk kitabı için okulda (da) uygulanabilecek etkinlikler hazırlama kararımızın arkasında bu çelişkiyi bilince çıkarmamızın büyük rolü var. Çünkü çağdaş çocuk edebiyatının kapsamına giren hiçbir kitap eğitim aracı olmamasına rağmen, edebiyat okurluğu bir eğitim sorunudur. Bu eğitime okuma becerisi de girer kapsamlı metin çözümlemeleri de. Okuduğunu anlama, yorumlama ve sorgulama öğrenilebilen yetilerdir. Estetik algı, resim okuma becerisi, dil duygusu da eğitimle gelişir incelik kazanır. Üstelik tüm bu beceriler çocuğun günümüz çocuk ve gençlik kitaplarından en üst düzeyde keyif almasının, giderek daha nitelikli okuma deneyimlerine yönelmesinin, kişisel beğeniler oluşturmasının ve zamanla “iyi” diye tanımlanan gerçek bir okura dönüşmesinin teminatıdır.
Öte yandan “gerçek” ve “iyi” okurluğa giden yolda engeller de var. Bazen en büyük engel (ki bu başka ve başlı başına bir çelişkidir), çocuk yaşta daha yeni yeni kurulan kitap-birey ilişkisini zedeleyen, onu belirlemeye çalışan, bireysel ihtiyaç ve özgürlükleri gözetmeyen, okumayı dayatmakla kalmayan, nasıl okunacağını da sıkı sıkıya belirlemeye kalkan eğitim yaklaşımlarıdır.
Bir çocuğa kitap ve okumayla ilgili en sık yöneltilen soruların başında, “Kitap okumayı seviyor musun?” gelir. Yani aslında hepimiz kitap-okur ilişkisinin her şeyden önce bir sevgi ilişkisi olduğunu biliriz.
İşte, Ginko Çocuk olarak okuma ve kitap etkinliklerimizi bu sevgi ilişkisinin kurulmasını kolaylaştıran, çocukların ihtiyaçlarını gözeten, çocukların farklı bireysel özelliklerini hesaba katan, farklı okuma tercihlerine saygılı içerik ve yöntemlerle oluşturmaya gayret ediyoruz. Gerek metin sorgulamasına dayanan, gerek okunan metni yorumlamaya ya da başka sanatsal yollarla yeniden üretmeye teşvik eden etkinliklerimiz kitaptan “ders” çıkarma ya da “bilgi” devşirmeden ziyade, küçük yaştaki okurun kendi hayat deneyimlerinden hareketle kitaptaki hikâye ve karakterlerle bağ kurmasını teşvik etmektedir. Etkinliklerimizin birincil amacı konu ettiği kitabın edebi üslubunu ve sanatsal yorumunu tahlil etmek değil. Bunun yerine dilin ritmini, resimlerin atmosferini ve satırlar ile görseller arasında saklanan alt metinleri salt okumanın ötesinde başka yollarla da “duyumsatmayı” hedeflemekte, çocuğun kitapla özdeşleştirebilecek keyifli okuma deneyimleri yaşamasını odağa koymaktadır.
Ancak toplu eğitimde kullanılan tüm öteki materyaller gibi Ginko Çocuk etiketiyle çıkan çocuk ve gençlik kitapları için hazırladığımız etkinlikler de genellemelere dayanmaktadır. Etkinliklerin sınıf ya da yaş seviyeleri, süreleri, içerikleri vb. veri alınan genel bir çocuk tanımını referans almaktadır.
Bu genelleme zorunludur ama körpe çocuk-kitap ilişkisi ışığında bazı sakıncalar da barındırmaktadır. Tam bu noktada etkinliği uygulayacak yetişkinler devreye girmektedir. Çünkü birlikte çalıştığı çocuk ve gençleri tanıma, özgün ihtiyaç ve koşulların farkına varma, gereken esneklikleri saptama koşullarına sahip olan onlardır.
Aynı nedenden dolayı Ginko Çocuk olarak kitap etkinliklerimizi sadece herkesin kullanımına açık ve ücretsiz sunmakla kalmıyor, etkinliklerin en özgür biçimlerde uygulanmasını da özellikle teşvik ediyoruz. Yani isteyen etkinlikleri istediği gibi değiştirebilir, geliştirebilir. Dahası etkinliklerde yer alan uygulamaları, belli bir sınıfa ya da çocuk grubuna uyarlamak, onların ihtiyaçlarına ve verili şartlara göre zenginleştirmek serbestten öte arzulanan bir durum.
Dileriz yakın zamanda Ginko Çocuk’un hazırladığı etkinliklerin pratik sonuçlarını, özgün deneyimlerini de buradan paylaşabiliriz. Web sayfamız elbette, siz sevgili eğitimcilerin, kütüphanecilerin ve anne-babaların Ginko Çocuk kitapları için kendi inisiyatifiyle geliştirdiği özgün etkinliklere de açık.
Zaman zaman, özellikle de bize bu yönde somut talepler geldiğinde hazırladığımız etkinlikleri deneyimli, uzman kişilerin yönetiminde bizzat okullarda, kütüphanelerde ve STK’larda uyguluyor, çocuk ve gençler için farklı, zengin içerikli kitap-okur buluşmaları gerçekleştiriyoruz. Ancak bu buluşmaların kitap etkinliklerimizin asıl amacını, yani inisiyatif sahibi eğitimcilerin, kütüphanecilerin ve çocuklarla çalışan herkesin elinde gelişip dönüşerek yaygınlaşmalarını gölgede bırakmaması gerektiğine inanıyoruz. Çünkü kitap etkinliklerin okuma kültürüne anlamlı bir katkıya sağlaması ancak onları serbestçe, yaratıcı bir şekilde uygulayanların desteğiyle mümkün!
GİNKO ÇOCUK